Kemik ve Eklem Travması
Kırık Nedir?
Kırık, kemik dokusunun bütünlüğünün bozulduğu yumuşak doku yaralanmasıdır. Kırık oluşan bölgede yaralanan sadece kemikler değildir. Kemiklerin etrafındaki kas dokusu tendonlar, damar ve sinir dokuları da çeşitli derecelerde zarar görür.
Kırık Belirtileri
Travmaya ait belirtiler
- Ağrı
- Duyarlılık
- Hematom-ekimoz
- Fonksiyon kaybı
Sadece kırığa ait belirtiler (Asıl kırık belirtileri)
- Anormal hareket
- Krepitasyon (Kırık uçlarının sürtünmesi ile oluşan kıtırtı sesi)
- Duruş ve şekil bozukluğu (deformite)
Kırıklar transvers, oblik, spiral ve parçalı şekillerde olabilir. Kırık tanısı röntgen çekilerek konulur.
Kırıkta ilk yardım nasıl olmalıdır?
Kırık sonrası aşırı bir şekil bozukluğu meydana gelmişse nazikçe bu bölge çekilerek düzeltilebilir. Kanama varsa kontrol altına alınır, yara varsa tenmiz bir kompres ile kapatılır. Kırığın çevre dokulara zarar vermemesi için kırık olan bölge (kol veya bacak) desteklenir. Bu işleme atelleme denilir. Bulanabilecek düz yüzeyli ve sert kıvamlı bir cisim (tahta, karton, katlanmış gazete vs) ile kırık bölgesi bağlanılarak hastaneye ulaşılana kadar kırığın sabit kalması sağlanır. Bu sırada kırık bölgesine soğuk kompres uygulanması faydalı olacaktır. Atelleme ile kırık parçalarının sürtünmesi ile oluşan ağrı engellenir. Kırık uçlarının çevre dokulara daha fazla zarar vermeleri önlenmiş olur.
Açık Kırık ne demektir?
Kırık sonrasında, kırık uçlarının veya kırığa bağlı oluşan kanamanın ciltten dışarı çıkmasına ya da vücut içi boşluklarına açılmasına açık kırık denilir. Açık kırıklar, kapalı kırıklara göre daha tehlikelidir.
Açık kırıkların özellikleri
- Dışarıdan kontaminasyon
- Enfeksiyon
- Yumuşak doku hasarı
- Yumuşak doku örtüsünün kaybı – stabilizasyon ve tespit zorluğu
Normalde kemik dokusu mikropsuz bir ortamdır. Kemiğin kanlanması, diğer yapılara göre daha azdır. Bir enfeksiyon durumunda kan dolaşımına geçen antibiyotiklerin kemik dokuda etki göstermeleri de zorlaşır. Dolayısıyla kemik enfeksiyonlarının tedavisi güçtür. Açık kırıklarda, kemik dokusu ile dış ortam temas eder ve bakteriler kırık bölgesine yerleşerek kemiği enfekte edebilirler. Bu nedenle, kapalı kırıklardan farklı olarak açık kırıklarda antibiyotik kullanımı gerekir.
Stres kırığı nedir?
Diğer bir ismi de yorgunluk kırığıdır. Aşırı kullanım veya kronik olarak tekrarlayan darbelere maruz kalan kemiklerde stres (yorgunluk) kırığı oluşabilir. Tam bir kırık değildir. Kemiğin içerisindeki dokuda mikro düzeyde oluşurlar. Özellikle sporcularda ve uzun süre ayakta durmayı gerektiren meslek gruplarında stres kırığı sık görülür.
Stres kırıklarında tanı nasıl konur?
Stres kırığı en çok kaval ve ayak tarak kemiklerinde görülür. Hasta ağrı, şişlik ve ilgili bölgesini kullanamama şikâyeti ile doktoruna başvurur. Genellikle yavaş yavaş başlayan şikayetlerinin zaman içerisinde arttığını belirtir. Çoğu zaman normal çekilen röntgende stres kırığı görülmez. Şüphelenilen durumlarda çektirilecek MR veya sintigrafi ile stres kırığı tanısı konulur.
Stres kırığı nasıl tedavi edilir?
Tüm kırıklarda olduğu gibi stres kırıklarının tedavisinde de hasarlanan dokuyu istirahate almak gerekir. Alçı, atel yada destek botları ile etkilenen bölgenin hareket etmemesi sağlanır. Gerekirse kırık bölgesinin yükten kurtarılması için hastaya koltuk değneği kullandırılır. Genellikle kırık yükten kurtarma ve istirahat ile kendiliğinden kaynar. Tedaviye rağmen kaynamayan ya da geç kaynayan stres kırıklarında PRP veya kök hücre enjeksiyonları ya da elektrostimülasyon uygulamaları kullanılabilir. Kaynama yine sağlanamazsa kırık bölgesi cerrahi olarak tespiti edilir.
Çıkık Nedir?
Çıkık, eklemi oluşturan kemiklerden birinin yerinden ayrılmasıdır. Genellikle zorlamalı hareketlerle meydana gelir. Eklemler bir kapsülle çevrelenmiş olup genellikle çeşitli bağ ve ligamanlarla da hareket açıklıkları korunmuştur. Bu nedenle çıkık sırasında ligament ve kapsül yaralanması gibi ciddi problemler de oluşabilir. En sık çıkık omuz ekleminde görülür.
Çıkık Belirtileri
- Biçim bozukluğu
- Hareketle artan ağrı
- Morarma – şişlik
- Hareket kısıtlanması / kaybı
Çıkıkta ilk yardım nasıl olmalı?
Hastanın çıkık bölgesini hareket ettirmemesi sağlanır. Bu amaçla bir bandaj ya da atel kullanılabilir. Zorlayıcı hareketlerden kaçınılmalıdır. Ağrı kesici verilebilir. Acil olarak bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Çıkığı düzeltmek için yapılacak bilinçsiz hareketler kemiğin kırılmasına yol açabilir.
Çıkık Tedavisi Nasıl Yapılır?
Acil sağlık birimine başvurduğunuzda ilk olarak röntgen çekilerek çıkık durumu ve şekli tespit edilir. Çıkığa eşlik eden kırık olup olmadığı da röntgen ile değerlendirilir. Çıkık tedavisinde ilk yapılacak uygulama kemiğin yerine oturtulmasıdır. Bu işlem sırasında doktorunuz kemikleri çıkık tipine göre uygulayacağı manevralar ile tekrar yerine oturtmaya çalışır. Bu esnada yapılacak lokal ya da genel anestezi uygulamaları, yerine oturtma işlemini hem hasta hem de hekim için kolaylaştıracaktır. Eklem yerine oturtulduktan sonra yaklaşık 3 hafta süre ile hareket kısıtlaması uygulanır. Çıkığın yerine bağlı olarak omuz kol askısı, çeşitli bandaj ya da ateller sabitlemek için kullanılabilir.
Kemiklerin yerine oturtulamaması durumunda, eklem çevresindeki damar veya sinirlerin hasar gördüğü hastalarda, çıkıkla beraber kırık oluşan vakalarda ameliyat ihtiyacı doğabilir. Özellikle tekrarlayan omuz çıkıklarında, çıkığa neden olan kemik ya da bağ hasarının ameliyatla onarılması gerekir.
Sabitleme dönemi sonrası atel veya alçı çıkartıldıktan sonra ilgili bölgenin eski hareket kabiliyetini kazanması için bir rehabilitasyon ve fizik tedavi ünitesine alınması gerekebilir. Eklem çevresi bağ ve kasların bu şekilde güçlendirilmesi tekrarlayan çıkıların önlenmesi için de faydalı olacaktır.